Celestat, oddział Muzeum Historycznego m. Krakowa
Pierwsza historyczna siedziba Bractwa Kurkowego Celestat mieściła się pomiędzy murami miasta w pobliżu bramy Mikołajskiej. Po tej siedzibie i po murach miejskich w tym miejscu nie ma śladu. W okresie niewoli Bractwo wynajmowało pomieszczenia w letnim pałacu królewskim w Łobzowie. Dopiero w 1836 ówczesny król Józef Louis zaangażował się w pozyskanie stałej siedziby dla organizacji.
21 czerwca 1837 roku Bractwo nabyło na własność rozległy ogród na przedmieściu Wesoła, potocznie zwany Ogrodem Steinkellerowskim, leżący stosunkowo niedaleko od pierwotnego Celestatu. Już wkrótce krakowianie zaczęli to miejsce nazywać ogrodem Strzeleckim, zaś bracia przystąpili do budowy nowej siedziby. Mimo trudnych warunków pogodowych w kilka miesięcy obiekt był gotowy, jego instalację powiązano ze strzelaniem o królestwo, które w 1837 roku odbyło się 15 października.
Historia naszego muzeum
Kolejna w dziejach Bractwa Kurkowego nowa siedziba, nadal tradycyjnie zwana „Celestatem” (tj. strzelnicą, od niem. Zielstätte), zbudowana została w rekordowo krótkim czasie (czerwiec– październik 1837 r.) w Ogrodzie Strzeleckim. Autorami tej pierwszej neogotyckiej budowli w Krakowie byli Tomasz Majewski i Franciszek Lanci, a jej uroczystego otwarcia dokonano 15 października 1837 r.
Na przełomie 1874 i 1875 r. architekt Adam Nowicki dokonał na zlecenie braci rozbudowy „Celestatu”, dzięki czemu powstała imponująca Sala Strzelecka, przez wiele lat największa sala balowa w Krakowie. Gromadzono tu strzeleckie pamiątki, podejmowano dostojnych gości (np. dwukrotnie cesarza Franciszka Józefa I, jego syna arcyksięcia Rudolfa, Ignacego Jana Paderewskiego, gen. Józefa Hallera, marszałka Józefa Piłsudskiego, prezydentów RP Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego), a przede wszystkim kultywowano dawne brackie zwyczaje z wyborem króla kurkowego na czele.
Wybuch II wojny światowej pozbawił braci „Celestatu” i Ogrodu Strzeleckiego, które zajęli Niemcy. Z czasem okupant urządził w „Celestacie” odwszalnię dla żołnierzy niemieckich powracających z frontu wschodniego. Po zakończeniu wojny nowe władze Polski odmówiły bractwu zwrotu mienia, nawet po cofnięciu w 1957 r. decyzji o jego rozwiązaniu. Dopiero w 1990 r. Ogród Strzelecki i „Celestat” powróciły do prawowitych właścicieli. Na mocy porozumienia Towarzystwa Strzeleckiego z Muzeum Historycznym Miasta Krakowa utworzono na „Celestacie” nowy Oddział tego Muzeum z wystawą stałą, której otwarcie nastąpiło 21 czerwca 1997 r., w 160. rocznicę nabycia przez braci ogrodu.
Oddział „Celestat” z wystawą stałą Z dziejów Krakowskiego Bractwa Kurkowego jest unikatową ekspozycją w skali Europy, zlokalizowaną w autentycznej siedzibie jednego z najstarszych polskich bractw kurkowych, które niemal nieprzerwanie, od siedmiu wieków kontynuuje swą działalność. Prezentowane tu strzeleckie pamiątki zostały przekazane po rozwiązaniu bractwa (1951 r.) do zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa (1952 r.), gdzie utworzono z nich osobną kolekcję, stale odtąd uzupełnianą i powiększaną przez kolejne nabytki i dary.
Godny podkreślenia jest fakt, że mimo ogromnej popularności bractw kurkowych w Polsce, wiele ze zgromadzonych przez nie pamiątek uległo rozproszeniu lub bezpowrotnie przepadło, podczas gdy ta kolekcja zachowała się niemal w całości. W 1998 r. została uzupełniona o duży przekaz pamiątek europejskich bractw kurkowych, dar Prezydium Europejskiej Federacji Kurkowych Bractw Strzeleckich (EGS), które także objęło „Celestat” honorowym patronatem. Dzięki temu jest to obecnie jedyna tego typu w Europie placówka ekspozycyjno-badawcza, której zakres zainteresowań obejmuje jak najszerzej pojęte dzieje i zwyczaje bractw kurkowych, nie tylko w Polsce ale i w Europie.
Trzon zgromadzonych i prezentowanych na „Celestacie” eksponatów stanowi Kolekcja Krakowskiego Bractwa Kurkowego. Powstała z chwilą przekazania do Muzeum strzeleckich pamiątek i odtąd jest systematycznie uzupełniana i powiększana. W jej skład wchodzi galeria portretów krakowskich królów kurkowych (od 1834 r.), insygniów władz Towarzystwa Strzeleckiego (berło, laski, łańcuchy) z najcenniejszym z nich srebrnym kurem , symbolem godności króla kurkowego.
Liczny jest zbiór medali, strzeleckich trofeów, imponujących tond (tj. okrągłych obrazów), często dokumentujących ważne wydarzenia w dziejach Bractwa, podobnie jak równie liczne fotografie.Zasób ten stale powiększają kolejne nabytki, dary i przekazy, często samych braci kurkowych. Są to zarówno przedmioty z epok minionych, jak i eksponaty ilustrujące najnowsze dzieje Bractwa (np. model pomnika Jana Pawła II ufundowanego i wzniesionego przez braci w Ogrodzie Strzeleckim w 2000 r.). Wystawa Z dziejów Krakowskiego Bractwa Kurkowego prezentowana jest w czterech pomieszczeniach, noszących umowne nazwy.
Małgorzata Niechaj
Kustosz oddziału “Celestat” Muzeum Historycznego m. Krakowa
